Melanie Klein: Haset ve Şükran – Freudyen Kuramla Karşılaştırma
Yazar: Cihan Söğüt
Yayın/Sunum Tarihi: 23 Eylül 2025
Özet
Bu çalışma, Melanie Klein'ın psikanalitik kurama radikal katkısı olan "Haset ve Şükran" metnini merkeze alarak, erken çocukluk dönemindeki dürtü dinamiklerini ve nesne ilişkilerini Sigmund Freud'un klasik kuramıyla karşılaştırmalı bir biçimde incelemektedir. Klein, haseti yaşamın en erken dönemlerine, bebeğin idealize edilmiş "iyi meme" imgesiyle ilişkisine yerleştirirken, iyi nesneye yönelik yıkıcı saldırganlığın ve paranoid-şizoid konumun temelini oluşturduğunu savunur. Buna karşılık şükran, depresif konumun kazanımıyla, onarıcı eğilimlerin ve içselleştirilmiş iyi nesnenin sürekliliğinin kavranmasına işaret eden kritik bir gelişimsel ilerlemedir.
Freud'un kuramında haset ve kıskançlık, daha çok Ödipal örgütlenme ve kıyaslı rekabet bağlamında ele alınırken; minnettarlık kavramı, Klein’daki gibi teknik bir terminolojiye ulaşmaz, ancak olgunlaşmanın ve sevgi-nefret ambivalansının aşılmasının bir sonucu olarak ima edilebilir. Bu makale, özellikle **süperego'nun kuruluşu**, **aktarımın yorumlanması ve patolojinin kökeni gibi temel konularda Klein ve Freud arasındaki ayrımlara odaklanmaktadır.
Klein'ın erken, zalim Süperego ve aktarımda erken nesne fantazilerinin izlerini okuma vurgusu, klinik tekniği ve yorumlama zamanlamasını dönüştürürken; patolojiyi en erken beslenme-haz düzeneklerindeki haset merkezli kıtlık fantazisinde yoğunlaştırması, narsisistik ve borderline yapılanmaların anlaşılmasında güçlü bir açıklayıcılık sunar. Sonuç olarak, bu karşılaştırmalı analiz, psikanalitik gelişim haritasına haset-şükran ekseninin Ödipal çözüm ve simgesel düzenin inşasıyla kesiştiği çok katmanlı bir boyut eklemeyi amaçlamaktadır.
Melanie Klein: Haset ve Şükran – Freudyen Kuramla Kapsamlı Karşılaştırma
Bu akademik analiz, psikanalitik düşünce tarihinde dönüm noktası teşkil eden iki büyük kuramsal yapıyı, Melanie Klein'ın "Haset ve Şükran" (1957) metnini temel alarak Sigmund Freud'un klasik dürtü kuramıyla karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Çalışmanın odak noktası, ruhsallığın temel güdüleyici ekseni olan haset ve şükran duygularının, gelişimsel süreçte ve patolojinin kökenlerinde üstlendiği rolün, Freud’un Ödipal çatışma ve geç dönem Süperego oluşumuna dayalı modelinden ne ölçüde radikal bir sapma gösterdiğini ortaya koymaktır.
Klein, psikanalitik kurama, dürtülerin ve nesne ilişkilerinin örgütlenmesini yaşamın ilk yılında işleyen paranoid-şizoid ve depresif konumlar diyalektiği ekseninde yeniden konumlandırmıştır. Bu modelde, dürtüsel yaşam daima bilinçdışı fanteziler ve içsel nesnelerle ilişki içinde kavranır. Freud için dürtülerin nesneye yönelimi ikincil bir tatmin sağlarken, Klein için dürtüler başlangıçtan itibaren nesnelere sıkı sıkıya bağlıdır ve bedeni sadece bir ifade aracı olarak kullanır. Bu metapsikolojik fark, ruhsallığın en temel çatışmalarının zamanlamasını değiştirir.
Kleinci Haset ve Şükran Kavramlarının Derinliği
Klein’ın tanımladığı haset, bebeğin yaşamın başlangıcında deneyimlediği, idealize edilmiş "iyi meme" imgesine – yani içsel olarak algılanan sınırsız iyilik ve bereket kaynağına – yönelik yıkıcı bir saldırganlık eğilimidir. Haset, nesnenin iyi olmasından, mutluluğu yalnızca kendine saklamasından dolayı ona karşı duyulan kıskanç bir yıkıcılığı içerir; bu da onu basit bir açgözlülükten (nesnenin tüm içeriğini oburca istemek) veya kıskançlıktan (iki kişi arasında, üçüncü bir nesneye yönelik rekabet) ayırır. Haset, bölme, yansıtmalı özdeşim ve tümgüçlülük gibi savunma mekanizmalarını güçlendirerek, iyi nesneyi hem dışarıda hem de içselleştirilmiş biçimde tahrip etme eğilimini besler; bu da paranoid-şizoid konumun karakteristik özelliği olan yoğun zulmedilme kaygısını tetikler.
Buna karşılık şükran, ruhsal olgunlaşmanın ve onarıcı eğilimlerin zaferini simgeler. Depresif konumun kazanılmasıyla birlikte, bebek artık nesneyi parçalı değil, hem iyi hem de kötü yönleriyle bir bütün-nesne olarak görmeye başlar. Bu bütünleşme, daha önce hasetle saldırılan nesnenin yitirilme ihtimalinden kaynaklanan suçluluk duygusunu ve nesneyi koruma/onarma arzusunu doğurur. Şükran, saldırıya rağmen iyi nesnenin sürekliliğinin kavranmasına ve suçluluğun yaratıcı kullanımına işaret eden, sevgi ve onarım kapasitesini destekleyen kritik bir gelişimsel ilerlemedir.
Freudyen Kuramla Temel Çatışma Alanları
Klein ve Freud arasındaki en keskin ayrımlar üç temel alanda ortaya çıkar:
1. Süperego’nun Kuruluşu: Freud, Süperego'yu Ödipal karmaşanın çözülmesiyle (yaklaşık 5-6 yaş) oluşan, dışsal toplumsal yasakların içselleştirilmesiyle gelişen bir yapı olarak ele alır. Oysa Klein, Süperego'nun yaşamın çok erken dönemlerinde, ilkel oral ve anal sadistik fantezilerle yüklenmiş, acımasız ve zalim bir biçimde kurulduğunu savunur. Bu erken Süperego, depresif konumdaki yıkıcı suçluluk kaygısının kaynağıdır.
2. Patolojinin Kökeni: Freud, nevrozların kökenini genellikle Ödipal çatışmanın ve bastırılmış cinsel/saldırgan dürtülerin ürünlerine bağlar. Klein ise patolojinin temelini, haset merkezli kıtlık fantazisinde yoğunlaştırır. Bu yaklaşım, haset ve yıkıcılığın sadece toplumsal bir kıyas değil, en erken beslenme-haz düzeneklerinin içine yazıldığını öne sürer, bu da narsisistik ve borderline yapılanmaların anlaşılması için güçlü bir çerçeve sunar.
3. Klinik Teknik ve Aktarım: Freudyen teknik, aktarımı çoğunlukla bastırmanın ürünleri ve Ödipal çatışmalar bağlamında çözümlerken, ağırlığı çatışma çözümü ve içgörüyle "çalışıp geçme" süreçlerine verir. Kleinci teknik ise, hastanın analizciye yönelttiği yıkıcı haset saldırılarını ve erken parça-nesne fantazilerini doğrudan yorumlamayı önceler. Analist, hastanın ilkel kaygılarının ve yıkıcılığının hedefi haline gelmeyi göze alarak (karşı-aktarımın kullanımı), hastanın onarıcı kapasitesini (şükranı) desteklemeyi amaçlar.
Kuramsal Sonuç ve Sentez Olanakları
Klein’ın erken dönemlere dair bu radikal vurgusu, bazı eleştiriler tarafından dil, kültür ve simgeselleştirmenin rolünü ikincilleştirdiği gerekçesiyle sorgulanmıştır. Freud'un dürtü, savunma ve yas yasası arasındaki dengeyi koruyan daha geniş ekonomik modeli kapsayıcılığını sürdürürken, Klein'ın şükran vurgusu, onarıcı eylemliliğin etik boyutunu klinik merkeze taşır.
Kısacası, bu iki büyük kuramsal miras birlikte okunduğunda, ruhsal gelişim haritası tek bir düzlemden çıkarak karmaşık bir ağa dönüşür. Haset-şükran ekseni, Ödipal çözüm ve geç-kurulan simgesel düzenle kesişen, çok katmanlı bir gelişim haritası sunar. Bu sentez, hem erken ilişkisel travmaları hem de daha sonraki simgesel düzenin inşasını birlikte yorumlama olanağı sunarak, psikanalitik pratiğin derinliğini ve etki alanını önemli ölçüde artırmıştır.
Web Adresi: https://cihansogut.com/